TÓM TẮT
Polyp đơn độc Killian (Antrochoanal polyp – Killian polyp) là một tổn thương dạng polyp lành tính thường phát sinh từ xoang hàm, mở rộng vào hốc mũi qua lỗ thông xoang ra khe giữa và phát triển về phía cửa mũi sau tới vòm mũi họng. Polyp Killian thường có hai thành phần: phần nang trong xoang hàm và phần polyp trong hốc mũi (1-4). Polyp hầu như luôn luôn chỉ ở một bên mũi, mặc dù một vài trường hợp polyp hai bên mũi đã được báo cáo trong y văn (5, 6). Bệnh thường xảy ra nhất ở trẻ em và thanh niên. Tuy là u lành, nhưng trong những trường hợp kích thước u lớn sẽ làm tắc nghẽn hốc mũi, gây ra ngủ ngáy và chứng ngưng thở khi ngủ làm ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ. Nội soi mũi và chụp cắt lớp vi tính (CT Scan) là bắt buộc để chẩn đoán và lập kế hoạch điều trị.
GIỚI THIỆU
Polyp đơn độc Killian là những tổn thương lành tính phát sinh từ lớp niêm mạc bên trong xoang hàm và phát triển vào hốc mũi. Polyp Killian chiếm khoảng 4-6% trong tổng số các loại polyp mũi trong dân số chung, nhưng lại là khối u mũi xoang thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên (33%). Polyp Killian thường gặp ở nam hơn nữ. Polyp Killian được chẩn đoán bằng cách hỏi bệnh sử và tiến hành khám lâm sàng cẩn thận, nội soi mũi xoang và CT Scan. Cần chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý gây tắc nghẽn mũi một bên và các khối u mũi xoang. Việc ứng dụng điều trị bằng phẫu thuật nội soi mũi xoang ngày càng được áp dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả cao trong bệnh lý polyp Killian.
TRÌNH BÀY CA LÂM SÀNG
- Bệnh nhân: Nam, 15 Tuổi, Nghề nghiệp: học sinh
- Lý do vào viện: nghẹt mũi bên trái
- Bệnh sử:
- Khoảng sáu tháng nay bệnh nhân bị nghẹt mũi bên trái ngày càng gia tăng, từ ít đến bị nghẹt hoàn toàn một bên trái, kèm chảy dịch mũi nhiều, đau nửa mặt trái, thỉnh thoảng hỉ mũi ra máu lượng ít. Bệnh nhân và người nhà có đi khám phòng khám tư, được chẩn đoán viêm mũi dị ứng, cho thuốc về uống và xịt mũi nhưng không giảm triệu chứng. Một tuần trước nhập viện bệnh nhân bị tắc mũi trái hoàn toàn kèm đau mặt trái nhiều nên đi khám và nhập viện. Bệnh nhân không có tiền sử bệnh lý nội ngoại khoa hay tiền căn đã phẫu thuật mũi xoang trước đó.
- Bệnh nhân được chỉ định thực hiện nội soi mũi xoang kiểm tra. Qua nội soi, bác sĩ phát hiện một khối u ở hốc mũi bên trái dạng polyp, mật độ mềm, màu xanh nhạt, kích thước lớn, xuất phát từ khe giữa, lan ra hốc mũi trái, đến vòm mũi họng và có thể nhìn thấy polyp ở vùng trên họng miệng (hình 1).
Bệnh nhân tiếp tục được chụp CT Scan mũi xoang và sọ não. Trên phim ghi nhận có khối mật độ mô mềm chiếm phần trước xoang hàm, liên tục qua qua lỗ thông xoang hàm và khe giữa vào trong hốc mũi, giữa cuốn mũi giữa và vách ngăn, không có hình ảnh bào mòn hoặc giãn nở của xương, Bệnh nhân được sinh thiết u hốc mũi trái qua nội soi, kết quả giải phẫu bệnh nghi ngờ polyp Killian ở mũi trái.
Chúng tôi tư vấn và giải thích cho bệnh nhân và người nhà về chẩn đoán bệnh polyp đơn độc Killian, cũng như phương pháp điều trị tối ưu. Bệnh nhân được tiến hành phẫu thuật nội soi mũi xoang mở xoang hàm trái, lấy trọn polyp Killian gửi giải phẫu bệnh (hình 3). Đây là một phương pháp an toàn, hiệu quả trong lấy bỏ triệt để phần nang và chân bám polyp Killian trong xoang hàm (hình 3).
Sau phẫu thuật, toàn bộ khối u được thử giải phẫu bệnh (hình 4). Kết quả giải phẫu bệnh khẳng định chẩn đoán polyp Killian.
Bệnh nhân được tiếp tục theo dõi hậu phẫu hai ngày sau đó được cho xuất viện. Bệnh nhân được hẹn tái khám theo dõi sau phẫu thuật qua nội soi mũi xoang định kỳ. Sau 9 tháng theo dõi, xoang hàm bên trái của bệnh nhân thoáng, dẫn lưu tốt, không có dấu hiệu tái phát.
THẢO LUẬN
Polyp đơn độc Killian là tổn thương lành tính phát sinh từ lớp niêm mạc bị viêm và phù nề của xoang hàm. Polyp Killian lan vào hốc mũi thông qua lỗ thông xoang ra khe giữa và phát triển về phía cửa mũi sau tới vòm mũi họng. Chúng bao gồm hai thành phần: nang và polyp. Thành phần nang chủ yếu bắt nguồn từ thành sau, thành dưới, thành ngoài hoặc thành trong của hàm trên, và nó gắn vào phần polyp có cuống trong hốc mũi (1). Các nghiên cứu cho nhận thấy rằng vị trí xuất phát phổ biến nhất là thành sau xoang hàm (92%), Polyp Killian cũng có thể bắt nguồn từ vách ngăn mũi, xoang bướm, xoang sàng, khẩu cái cứng, khẩu cái mềm và cuốn mũi (2). Polyp thường chỉ khu trú một bên hốc mũi, tuy nhiên một vài trường hợp polyp Killian hai bên hiếm gặp đã được báo cáo trong y văn (3). Các nghiên cứu dịch tễ cho thấy polyp Killian chiếm khoảng 4-6% trong tổng số các loại polyp mũi trong dân số chung (4). Tỉ lệ này tăng lên 33% đối với trẻ em do polyp Killian thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên (5). Polyp Killian thường gặp ở nam hơn nữ: khoảng 70% ở nam và 30% ở nữ (6).
Về nguyên nhân phát sinh bệnh polyp Killian vẫn chưa được rõ ràng (4). Viêm xoang mãn tính và dị ứng có liên quan chặt chẽ đến polyp Killian, tác giả Lee nhận thấy 65% bệnh nhân polyp Killian bị viêm xoang mãn tính. Polyp Killian có thể phát triển từ một u nang nội mô tăng sinh trong xoang hàm, dẫn đến viêm xoang hàm và phức hợp lỗ thông khe giữa, khi polyp mở rộng làm cản trở quá trình dẫn lưu xoang hàm và rối loạn hoạt động niêm mạc xoang. Do đó tình trạng viêm xoang hàm mãn tính, có thể vừa là nguyên nhân, vừa là kết quả của polyp Killian (2). Tương tự, tác giả Chen (7) phát hiện ra rằng bệnh dị ứng đóng một vai trò quan trọng trong polyp Killian. Tác giả Cook báo cáo viêm mũi dị ứng ở khoảng 70% bệnh nhân bị polyp Killian trong nghiên cứu của họ (6).
Hỏi bệnh sử cẩn thận, khám lâm sàng toàn diện, nội soi mũi xoang và hình ảnh CT Scan là những điều kiện cần thiết để chẩn đoán và lập kế hoạch điều trị cho bệnh nhân polyp Killian. Các triệu chứng của bệnh có biểu hiện tương tự như những bệnh lý về mũi xoang khác, bao gồm tắc nghẹt mũi, chảy nước mũi, ngứa mũi, đau đầu, ngủ ngáy, thở bằng miệng, chảy máu cam, thiếu máu, hôi miệng, khó thở, khó nuốt, khó thở và viêm ngứa mũi (5). Nghẹt mũi và chảy dịch mũi là hai triệu chứng thường gặp nhất. Nghiên cứu lâm sàng của Orvidas ghi nhận tỉ lệ các triệu chứng lần lượt là tắc nghẽn mũi (100%), chảy dịch mũi (48%), ngủ ngáy (36%) và thở bằng miệng (32%) ở bệnh nhân polyp Killian. Ngoài ra, một số trường hợp polyp Killian kích thước lớn gây chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn và hội chứng suy mòn sức khỏe đã được báo cáo trong y văn (8).
Hình ảnh nội soi và CT Scan mũi xoang là hai cận lâm sàng chẩn đoán chính của polyp Killian. Trên hình ảnh nội soi mũi xoang thường biểu hiện là một khối u dạng polyp kích lớn, có thể lan đến vòm mũi họng và có thể nhìn thấy polyp qua soi mũi sau hoặc ở trong họng miệng (9). Trên đại thể, polyp Killian thường có nhiều thùy hoặc xuất hiện dưới dạng một khối mịn, có màu xanh nhạt hoặc vàng nhạt khi nội soi mũi (4). Trên hình ảnh CT Scan, polyp Killian là các khối mật độ mô mềm chiếm phần trước xoang hàm và liên tục qua qua lỗ thông xoang hàm và khe giữa vào trong hốc mũi giữa cuốn mũi giữa và vách ngăn, không có hình ảnh bào mòn hoặc giãn nở của xương (10). Trên hình ảnh cộng hưởng từ MRI, polyp Killian biểu hiện dưới dạng khối giảm quang trên hình ảnh T1 và với tăng tín hiệu trên T2. Phần nang của polyp Killian được tăng quang ở khu vực ngoại vi khi tiêm gadolinium vào tĩnh mạch (11).
Về đặc điểm giải phẫu bệnh, polyp Killian tương tự như polyp không do dị ứng của mũi xoang. Polyp Killian được lót bằng biểu mô trụ giả tầng, và lớp mô liên kết đệm có chứa sự xâm nhập của các tế bào viêm (12). Mô đệm thường phù nề và có nhiều mạch máu, nó được cấu tạo bởi các mô liên kết lỏng lẻo thâm nhiễm với các tế bào huyết tương và một số ít bạch cầu ái toan. Polyp Killian thâm nhiễm tế bào viêm nhiều hơn và thâm nhiễm bạch cầu ái toan ít hơn so với polyp mũi do dị ứng, đồng thời polyp Killian có ít tuyến dưới niêm mạc hơn so với polyp mũi (1).
Chẩn đoán phân biệt với polyp đơn độc Killian bao gồm u sợi mạch ở thanh thiếu niên, u mô thần kinh đệm ở mũi, u màng não, u nhú đảo ngược, u nhầy, u nang nhầy, u nang Tornwalt, u tuyến phì đại, u lympho và u ác tính mũi họng (5).
Phương pháp điều trị chính của polyp Killian là phẫu thuật. Trước đây, phẫu thuật viên thường sử dụng phương pháp cắt polyp đơn giản và thủ thuật Caldwell Luc. Phần nang trong xoang hàm cần được cắt bỏ để tránh tái phát sau phẫu thuật. Cắt polyp đơn giản có tỉ lệ tái phát cao do khó tiếp cận được phần nang trong xoang hàm (9). Kỹ thuật Caldwell-Luc cho phép tiếp cận tốt để loại bỏ hoàn toàn phần nang của polyp. Nhưng kỹ thuật này có thể có các biến chứng hậu phẫu, bao gồm tê má, sưng đau má và tổn thương dây thần kinh dưới ổ mắt, đồng thời có nguy cơ làm hỏng mầm răng đang phát triển và các trung tâm phát triển của xương hàm trên ở trẻ em (10).
Trong những năm gần đây, phẫu thuật nội soi mũi xoang phát triển và trở thành kỹ thuật phẫu thuật được ưa chuộng. Phẫu thuật nội soi mũi xoang đã được chứng minh là một phương pháp an toàn và hiệu quả để điều trị polyp Killian, bao gồm cắt bỏ phần polyp trong hốc mũi và phần nang trong xoang hàm nối tiếp nhau qua khe giữa (2). Phần chân bám của nang polyp Killian vào xoang hàm được loại bỏ thông qua mở rộng lỗ thông xoang hàm. Các báo cáo cho thấy kỹ thuật này có tỉ lệ tái phát tối thiểu và tỉ lệ biến chứng thấp, vì vậy đây là phẫu thuật đơn giản, nhẹ nhàng, phù hợp với sinh lý mũi xoang, rất hữu ích để loại bỏ hoàn toàn polyp Killian (13).
KẾT LUẬN
Polyp đơn độc Killian là những tổn thương lành tính phát sinh từ lớp niêm mạc bên trong xoang hàm và phát triển vào hốc mũi. Trường hợp kích thước u lớn sẽ làm tắc nghẽn hốc mũi, gây ra ngủ ngáy và chứng ngưng thở khi ngủ làm ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ. Polyp Killian được chẩn đoán bằng cách hỏi bệnh sử và tiến hành khám lâm sàng cẩn thận, nội soi mũi xoang và CT Scan. Cần chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý gây tắc nghẽn mũi một bên và các khối u mũi xoang. Phương pháp phẫu thuật nội soi mũi xoang loại bỏ hoàn toàn polyp Killian ngày càng được áp dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả cao. Các nghiên cứu tương lai tập trung phát hiện chính xác nguồn gốc và cơ chế bệnh sinh của polyp Killian để phòng và điều trị bệnh hiệu quả hơn.
